تشخیص سرطان پانکراس و عوامل ژنتیکی مربوط به آن

سرطان لوزالمعده در بافت های پانکراس، که یک اندام غدد درون ریز حیاتی است و در پشت معده قرار دارد، رخ می دهد. لوزالمعده با تولید آنزیم های مورد نیاز بدن برای تجزیه چربی، کربوهیدرات و پروتئین، نقش اساسی در هضم غذا دارد.

لوزالمعده همچنین در تولید دو هورمون مهم، گلوکاگون و انسولین نقش دارد. این هورمون ها مسئول کنترل متابولیسم گلوکز (قند) می باشند. انسولین به سلول‌ها کمک می‌کند تا گلوکز را برای تولید انرژی متابولیزه کنند و گلوکاگون به افزایش سطح گلوکز، زمانی که مقدار آن در بدن پایین است کمک می‌کند.

به دلیل موقعیت لوزالمعده، تشخیص سرطان لوزالمعده ممکن است دشوار باشد و اغلب در مراحل پیشرفته تر بیماری تشخیص داده می شود.

سرطان پانکراس نوعی سرطان است که از پانکراس شروع می شود. راهکار های تشخیص سرطان پانکراس و علائم آن از اهمیت زیادی برخوردار است. از انواع شایع سرطان لوزالمعده می توان به آدنوکارسینوم پانکراس اشاره کرد. سرطان پانکراس شامل انواع مختلفی است که در ادامه مقاله به آن خواهیم پرداخت.

انواع سرطان پانکراس

سرطان های برون ریز شایعترین نوع سرطان پانکراس هستند.

• آدنوکارسینوم پانکراس
• انواع کمتر شایع سرطان اگزوکرین
• سرطان آمپولار [(ampullar cancer) carcinoma of ampulla Vater ]
• نئو پلاسم های کیستیک سروزی Serous cystic neoplasm(SCNs)
• نئوپلاسم های کیستیک موسینوس mucinous cystic neoplasms (MCNs)
• نئوپلاسم های موسینوس پاپیلاری داخل مجاری intraductal papillary mucinous neoplasms (IPMNs)  
• نئوپلاسم های کاذب پاپیلاری جامد solid pseudopapillary neoplasms

✅ تست تشخیص آسم

سرطان های لوزالمعده توسط پزشکان به دو نوع اصلی طبقه بندی می شوند:

 تومورهای برون ریز و غدد درون ریز

تومورهای برون‌ریز از سلول‌های برون‌ریز شروع می‌شوند که این سلول ها، آنزیم‌هایی را برای کمک به هضم می‌سازند. اکثریت (۹۵٪) سرطان های پانکراس به عنوان سرطان برون ریز پانکراس یا آدنوکارسینوم مجرای پانکراس (که گاهی به اختصار “PDAC” نامیده می شود) طبقه بندی می شوند که معمولاً در سلول هایی شروع می شوند که مجاری پانکراس را پوشانده اند.

تومورهای غدد درون ریز (همچنین تومورهای عصبی غدد درون ریز نامیده می شوند) از سلول های تولید کننده هورمون شروع می شوند و تنها ۵ درصد از سرطان های پانکراس را تشکیل می دهند.

علائم ایجاد شده توسط سرطان لوزالمعده بسته به محل تومورها و نوع تومور متفاوت است. تومورهای برون ریز مانند PDAC سرطان های تهاجمی و دشواری برای درمان هستند و عموماً پیش آگهی بسیار بدتری (نتیجه احتمالی) نسبت به تومورهای عصبی غدد پانکراس دارند.

عوامل خطرساز ژنتیکی و ارثی سرطان پانکراس

تغییرات ژنی ارثی می تواند از والدین به فرزندان منتقل شوند. این تغییرات ژنی ممکن است باعث ایجاد ۱۰% از سرطان های پانکراس شوند. گاهی اوقات این تغییرات منجر به سندرم هایی می شود که شامل افزایش خطر سایر سرطان ها می شود. نمونه هایی از سندرم های ژنتیکی که می توانند باعث سرطان پانکراس شوند عبارتند از:

• سندرم ارثی سرطان سینه و تخمدان، ناشی از جهش در ژنهای BRCA1,2 می باشد.
• سرطان سینه ارثی، ناشی از جهش در ژن PALB2 می باشد.
• سندرم ملانوم مول متعدد آتیپیک خانوادگی (FAMMM)، ناشی از جهش در ژن P16/CDKN2A و مرتبط با ملانوم پوست و چشم می باشد.
• پانکراتیت خانوادگی، معمولا به دلیل جهش در ژن PRSS1 ایجاد می شود.
• سندرم لینچ، همچنین به عنوان سرطان روده بزرگ غیر پولیپوز ارثی (HNPCC) شناخته می شود که اغلب به دلیل نقص در ژن های MLH1 یا MSH2 ایجاد می شود.
• سندرم پتز-جگرز، ناشی از نقص در ژن STK11 می باشد. این سندرم همچنین با پولیپ در دستگاه گوارش چندین سرطان دیگر مرتبط است.

چه عوامل ژنتیکی باعث سرطان پانکراس می شود؟

برخی از ژن ها حاوی دستورالعمل هایی برای کنترل زمان رشد و تقسیم سلول های ما هستند.

• انکوژنها: ژنهای خاصی که باعث رشد و تقسیم سلولی می شوند.
• ژنهای سرکوبگر تومور: ژنهایی که تقسیم سلولی را کند می کنند یا باعث می شوند سلول ها در زمان مناسب بمیرند.

سرطان ها می توانند به دلیل جهش های DNA  ایجاد شوند که انکوژن ها را فعال می کنند یا ژن های سرکوب گر تومور را خاموش می کنند.

جهش های ژنی ارثی در سرطان پانکراس

برخی از تغییرات ژنی قابل انتقال از والدین  به فرزندان می باشند که به اینها تغییرات ارثی می گویند و می توانند خطر ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش می دهد. گاهی اوقات این تغییرات ژنی بخشی از سندرم ها هستند که خطرابتلا به سایر مشلات سلامتی را افزایش می دهد.

جهش های ژنی اکتسابی در سرطان پانکراس

برخی از تغییرات غیر ارثی  DNA در سرطان پانکراس مشاهده می شود، که مشابه تغییراتی ارثی می باشند. به عنوان مثال، بسیاری از موارد تغییرات غیر ارثی در ژن های P16 و TP53  وجود دارند که مشابه برخی از سندرم های ژنتیکی می باشد . با این حال، در بسیاری از موارد سرطان های پانکراس جهش های ایجاد شده در ژنهایی مانند BRAF، kRAS و DPC4(SMAD4) وجود دارند که  جزء سندرم های ارثی نیستند.

✅ سازگاری گروه خونی در ازدواج

علائم سرطان پانکراس

علائم ممکن است شامل همه یا برخی از موارد زیر باشد:

• یرقان (زرد شدن پوست و چشم)
• ادرار تیره
• مدفوع رنگ پریده و بدبو
• از دست دادن اشتها
• سوء هاضمه
• حالت تهوع و استفراغ بعد از غذا
• بدتر شدن تدریجی درد بالای شکم یا کمر
• کاهش وزن غیر قابل توضیح
• تشدید خارش پوست
• دیابت تازه شروع شده
• خستگی

عوامل خطر سرطان پانکراس

عامل خطر سرطان، احتمال ابتلای فرد به سرطان را افزایش می دهد. اگرچه عوامل خطر اغلب بر پیشرفت سرطان تأثیر می‌گذارند، اما بیشتر آن ها مستقیماً باعث سرطان نمی‌شوند.

برخی از عوامل خطر شناخته شده برای ایجاد سرطان پانکراس عبارتند از:

• سیگار کشیدن
• چاقی
• دیابت
• سابقه خانوادگی سرطان پانکراس

تشخیص سرطان پانکراس

برای تشخیص سرطان لوزالمعده، پزشک با پرسش در مورد سابقه پزشکی و خانوادگی بیمار شروع می کند و سپس معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. پزشک ممکن است پوست، زبان و چشم ها را بررسی کند تا ببیند زرد هستند یا خیر( نشانه ای از زردی). همچنین ممکن است شکم را برای توده ها، تورم یا تجمع غیر طبیعی مایع در شکم (آسیت) معاینه کند.

بر اساس یافته های مشاهده شده، پزشک ممکن است بیمار را برای آزمایشات و درمان تکمیلی به یک متخصص مانند متخصص گوارش ارجاع دهد. اگر پزشک یا متخصص گوارش مشکوک به سرطان لوزالمعده باشد، آزمایش های بیشتری را تجویز می کند.

تست های تشخیص سرطان پانکراس

اگر سرطان  تشخیص داده شد، دانستن این که سرطان غدد درون ریز است یا سرطان برون ریز مهم است. به  دلیل اینکه، عوامل خطر وعلل مشخصی دارند، علائم و نشانه های متفاوتی دارند، با آزمایش های مختلف تشخیص داده می شوند وبه روش های مختلف درمان می شوند.

• معاینه فیزیکی و سابقه پزشکی
• تست های تصویر برداری
• سی تی اسکن
• MRI
• سنوگرافی
• کلانژیوپانکراتوگرافی
• اسکن PET
• آنژیوگرافی

• ازمایش های خون

یکی از آزمایش هایی که به تشخیص این سرطان کمک می کند، آزمایش خون و بررسی فاکتورهای آن است.

• ازمایش های عملکرد کبد:

اولین علائم سرطان پانکراس می توان به زردی (زردی پوست و چشم) اشاره نمود. پزشکان اغلب آزمایش خون را برای ارزیابی عملکرد کبد و افراد مبتلا به زردی برای کمک به تعیین علت آن انجام می دهند. برخی از آزمایش های خون می توانند سطوح مختلف بیلی روبین را بررسی کنند و به تشخیص زردی کمک کنند که آیا زردی بیمار به دلیل بیماری در خود کبد یا به دلیل انسداد جریان صفرا (از سنگ کیسه صفرا، تومور یا بیماری دیگر) است.

• تومور مارکر ها

تومور مارکر ها موادی هستند که گاهی در زمان ابتلا به سرطان، در خون یافت می شوند. تومور مارکر هایی که ممکن است در تشخیص سرطان پانکراس مفید باشد:

• CA19-9

یک آنتی ژن کربوهیدارت سطح سلول است. اگر چه در ابتدا تصور می شد که اختصاصی برای سرطان کلورکتال است، اما در حال حاضر عمدتا در ارزیابی بیماران مبتلا به سرطان پانکراس یا کبد صفراوی استفاده می شود. برای مثال، در تشخیص کارسینوم پانکراس، وجود توده لوزالمعده یا انسداد صفراوی وسطوح بالای CA19-9  می تواند در  تشخیص سرطان پانکراس نسبت به پانکراتیت خوش خیم کمک کننده باشد. سرطان کبد صفراوی در بیمارانی مشکوک است که علائم آنها آسیت، یرقان و افزایش سطح CA19-9 است. سطوح CA19-9 ممکن است در همه بیماران مبتلا به سرطان پانکراس بالا نرود. تقریبا ۷۰% از بیماران مبتلا به سرطان پانکراس و ۶۵% از بیماران مبتلا به سرطان کبد صفراوی و سطوح بالایی از CA19-9 دارند.

سطوح CA19-9 در نظارت پس از درمان افرادی که سرطان پانکراس یا کبد صفراوی داشته اند استفاده می شود. در تعداد معدودی از  بیماران مبتلا به سرطان پانکراس یا صفراوی که پاسخ خوبی به جراحی، شیمی درمانی یا پرتو درمانی دارند، کاهش سطح سرمی آن پاسخ را تایید می کند. افزایش سریع سطوح CA19-9 ممکن است با رشد عود کننده یا پیشرونده تومور همراه باشد. سطح خفیف بالا ممکن است در بیماران مبتلا به سرطان معده، سرطان کلورکتال، هپاتوم و حتی ۶% تا ۷% از بیماران مبتلا به بدخیمی های غیر گوارشی وجود داشته باشد. بیمارانی که پانکراتیت، سنگ کیسه صفرا، بیماری التهاب روده یا فیبروز کیستیک دارند نیز ممکن است سطح CA19-9 را به میزان خیلی کم افزایش دهند.

• سایر آزمایش های خون

سایر آزمایش ها مانند CBC یا پانل شیمی، می تواند به ارزیابی سلامت عمومی فرد (مانند عملکرد کلیه ها و مغز استخوان) کمک کنند.

اگر سرطان پانکراس برای شما تشخیص داده شود، پزشک ممکن است از آزمایش های ژنتکی برای تشخیص دقیق تر سرطان بهره مند شود.

برخی از افراد مبتلا به سرطان پانکراس جهش های ژنی (مانند BRCA) در تمام سلول های بدن خود هستند که آنها را در معرض خطر ابتلا به سرطان پانکراس (و احتمالا سایر سرطان ها) قرار می دهد. آزمایش این جهش های ژنی می تواند روی درمان هایی که ممکن است مفید باشد، تاثیر بگذارد.

آزمایش‌های تصویربرداری می‌توانند نشان دهند که تومورها در کجا قرار دارند و آیا از پانکراس به سایر قسمت‌های بدن سرایت کرده‌اند یا خیر. همچنین ممکن است برای نظارت بر رشد و گسترش سرطان استفاده شود.

برخی از تست‌های تصویربرداری مورد استفاده برای تشخیص سرطان پانکراس شامل توموگرافی کامپیوتری (CT)، اسکن MRI، سونوگرافی از طریق شکم، سونوگرافی آندوسکوپی، کلانژیوپانکراتوگرافی آندوسکوپی رتروگراد (ERCP)، توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) و اسکن PET-CT و آنژیوگرافی است.

• آزمایش خون برای سرطان پانکراس

پزشکان ممکن است آزمایش‌های خون مختلفی را برای کمک به تشخیص سرطان لوزالمعده انجام دهند. این ها می‌تواند شامل آزمایش‌های عملکرد کبد برای بررسی سطوح غیرطبیعی بیلی روبین و تست‌های نشانگر تومور باشد. تومور مارکرها پروتئین های خاصی هستند که در زمان ابتلا به سرطان در خون یافت می شوند. تومور مارکرهایی که ممکن است در تشخیص سرطان پانکراس مفید باشند، آنتی ژن کارسینومبریونیک (CEA) و CA 19-9 هستند.

• بیوپسی برای تشخیص سرطان پانکراس

اگرچه تصویربرداری و آزمایش خون ممکن است به شدت سرطان لوزالمعده را نشان دهد، اما تنها راه قطعی برای تشخیص این بیماری، بیوپسی است که شامل برداشتن نمونه کوچکی از تومور و بررسی آن در زیر میکروسکوپ است.

• آزمایش ژنتیک یا ژرم لاین برای سرطان پانکراس

پزشکان ممکن است بیماران مبتلا به سرطان لوزالمعده را به یک مشاور ژنتیک ارجاع دهند که تعیین کند آیا می توانند از آزمایش ژنتیکی یا ژرمینی بهره ببرند، این آزمایش شامل بررسی نمونه خون یا بزاق برای جستجوی جهش های DNA (مانند جهش های BRCA) است که ممکن است نشان دهنده استعداد ارثی به سرطان باشد. این اطلاعات می تواند به تصمیم گیری های درمانی آینده کمک کند.

✅ تست های تشخیص فقر آهن

مراحل سرطان پانکراس

• مرحله ۰: سلول های غیر طبیعی در پوشش پانکراس یافت می شود. سلول ها ممکن است سرطانی شوند و به بافت طبیعی مجاور متاستاز دهند. مرحله ۰ مرحله درجا نیز نامیده می شود.
• مرحله IA: سرطان فقط در پانکراس یافت می شود. اندازه تومور ۲ سانتی متر یا کوچکتر می باشد.
• مرحله IB: سرطان فقط در پانکراس یافت می شود. تومور بزرگ تر از ۲ سانتی متر است.
• مرحله IIA: سرطان به بافت ها و اندام های مجاور گسترش یافته است اما به غدد لنفاوی مجاور، رگ های خونی اصلی و اعصاب یا مکان های دور گسترش نیافته است.
• مرحله IIB: سرطان به غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است و ممکن است به بافت ها و اندام های مجاور نیز سرایت کرده باشد. با این حال به مکان های دور یا رگ های خونی یا اعصاب اصلی گسترش پیدا نکرده است.
• مرحله III: سلول های سرطانی توانسته اند به رگ های خونی اصلی نزدیک پانکراس گسترش پیدا کنند و امکان سرایت به غدد لنفاوی مجاور را دارند. با این حال، به مکان های دور سرایت نکرده است.
• مرحله IV: سرطان ممکن است در هر اندازه ای باشد و به اندام های دور دست مانند کبد،ریه و حفره صفاقی، غغد لنفاوی و بافت های نزدیک پانکرانس نیز گسترش پیدا کرده باشد.

درمان سرطان پانکراس

درمان سرطان لوزالمعده می تواند اشکال مختلفی داشته باشد. رویکرد خاص توصیه شده به مرحله سرطان و سایر عوامل منحصر به فرد بیمار بستگی دارد.

برخی از گزینه های درمانی سرطان لوزالمعده عبارتند از:

• جراحی: درمان استاندارد برای تومورهای قابل برداشت. جراحی می‌تواند برای برداشتن تمام یا بخشی از پانکراس و همچنین بافت‌های مجاور مانند دوازدهه، کیسه صفرا، طحال، غدد لنفاوی و یا بخشی از معده انجام شود.
• شیمی درمانی: داروهای درمانی را می توان از طریق خوراکی یا تزریق به ورید یا ماهیچه برای کاهش رشد تومور یا جلوگیری از عود سرطان تجویز کرد.
• پرتودرمانی: اشعه ایکس هدفمند و پرانرژی یا انواع دیگر پرتوها برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شوند.
• درمان هدفمند: داروها و آنتی‌بادی‌ها برای هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی بدون آسیب رساندن به سلول‌های دیگر استفاده می‌شوند، که می‌تواند با شیمی‌درمانی و پرتودرمانی انجام شود.

این درمان ها ممکن است به تنهایی یا با هم استفاده شوند. گزینه های درمانی برای بیمار به مرحله سرطان پانکراس و عواملی از جمله سن و سایر شرایط سلامتی بستگی دارد.

آیا نمونه گیری جهت تومورمارکر های مربوط به تشخیص سرطان در منزل انجام         می شود؟

بله، برای هماهنگی لازم است با شماره های ۰۹۱۲۸۹۰۵۰۶۵ و ۰۹۱۲۸۹۰۵۰۶۶ تماس حاصل فرمایید و یا درخواست خود مبنی بر اعزام نمونه گیر به محل را در سایت آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن ثبت نمایید.

نویسنده : اصغر عباسی ملکی